GELOOF en LEVEN
GELOOF en LEVEN GL03/2 ...
HET HEILIG HUIS VAN LORETO
door : Ben Van Vossel cssr
3 Mogelijke wetenschappelijke uitleg
Het “heilig huis van Loreto” is een van de eerste internationaal bekende heiligdommen die aan Maria waren toegewijd; “gedurende verscheidene eeuwen is het een echt mariaal centrum geweest voor de christenheid”, zei Paus Paulus II ooit. De eeuwen door zijn er heel wat heiligen op bezoek geweest in dat Italiaanse Mariaoord, o.a. de redemptoristen Alfonsus van Liguori en Johannes Neumann, en verder Carolus Borromeüs, Franciscus van Sales, Ignatius van Loyola, Theresia van Lisieux, Franciscus Cabrini, ook kardinaal Newman en vele andere.
Maar wat is dat heilig huis van Loreto eigenlijk? Sommige lezers van Geloof en Leven gaan serieus de wenkbrauwen fronsen, anderen zullen de bladzijde spoedig omslaan. Toch willen we in enkele artikels de geschiedenis ervan schetsen, ook de vragen die het bij hedendaagse mensen oproept en tenslotte wat de opinie is van de moderne wetenschap met respect voor de boodschap van Loreto. Even geduld dus om wat klaarheid te vinden.
Waarover gaat het?
De geschiedenis van Loreto, berust gedeeltelijk op overlevering en gedeeltelijk op historisch natrekbare feiten. Om het maar direct te zeggen: het huis van Loreto, dat zich situeert nabij de Italiaanse stad Recanati zou, volgens de traditie of de legende, het huis zijn dat Maria bewoonde in Nazareth. Het huis dus waar ze de aankondiging kreeg dat ze moeder zou worden van de Messias, de Zoon van God. Het huis waarin Jezus als kind en jongeman heeft geleefd. Volgens een mooie overlevering hebben de apostelen na de verheerlijking van Jezus van deze woonst een soort kerk gemaakt om niet te vergeten dat deze woning het begin had meegemaakt van de ‘volheid der tijden’, de verwezenlijking van Gods heilsplan.
Toen echter de Islamitische legers ook de heilige plaatsen bedreigden, zou dit huis – aldus de overlevering -
Een legende met historische hechtingspunten
Vooreerst maar zeggen dat het huis van Nazareth wel degelijk vereerd werd daar in het heilig Land. Dat huis, dat traditioneel voor Maria’s huis gehouden werd, bestond uit twee delen: een soort grot, waar tegenaan dan een stenen huis was gebouwd. Als we verder over het huis van Loreto spreken, betreft het dat stenen gebouw buiten de rots.
In 1291 werden de kruisvaarders voorgoed uit het heilig land verdreven. Welnu, het is op dat tijdstip dat – volgens de legende -
Als modern mens trek je natuurlijk je wenkbrauwen op als je die transportgeschiedenis(sen) hoort. In de middeleeuwen en nog wat later vond men zo’n geschiedenissen echter fantastisch, in de zin van ‘fantastisch mooi’. Voor ons nuchter verstand is het dan wel ontnuchterend dat men een paar opmerkelijke vaststellingen deed in Loreto en Nazareth. Om te beginnen tref je zowel de structuur als de stenen van het huis van Loreto in feite niet aan in deze streek van Italië en ook de constructie van het huis is totaal vreemd aan de manier van bouwen daar. Het is ook hoogst eigenaardig -
Nog iets anders is echt treffend, namelijk dat dit heilig huis van Loreto en anderzijds de grot te Nazareth in Galilea goed in elkaar passen en elkaar goed aanvullen. Oorspronkelijk had het heilig huis ook maar drie muren, omdat de huidige Oostelijke zijde, waar nu het altaar staat, open was aangezien het huis aangebouwd was tegen de grot daar in Nazareth. De drie oorspronkelijke muren (die geen fundering hebben maar op een eeuwenoude weg staan) zijn maar een drietal meter hoog. Het metselwerk daarboven met stenen uit de omtrek werd later toegevoegd evenals de koepel (1536) opdat het geheel als een gebedsruimte zou kunnen gebruikt worden. Dit zijn allemaal factoren die erop wijzen dat dit heilig huis te Loreto inderdaad wel eens het heilig huis van de Moeder Gods zou kunnen zijn dat in vroeger tijden in Nazareth stond. (GL03/2)
NAAR INHOUDSOVERZICHT NAAR TOP
HET HEILIG HUIS VAN LORETO (2)
LEGENDE OF IETS MEER ?
door: Ben Van Vossel
De ‘legende’ wat meer uitgesponnen
De legende is dus gedeeltelijk gesponnen op historische feiten. Zo zijn er documenten die vermelden dat het heilig huis in Nazareth nog intact was op een vrij late datum. De heilige Lodewijk, Koning van frankrijk woonde in 1253 de H. Mis bij in Nazareth in dezelfde ruimte waar Maria de Boodschap van de engel ontving. Maar enige decennia later, in 1291 treffen volgens de legende Dalmatische herders een wonder uitziend gebouw aan in een veld te Tersatto (Slovenië), waar de avond tevoren nog helemaal geen gebouw was en evenmin bouwmateriaal. In het huis trof men een oud altaar aan, een Grieks kruis en een wonder beeld van Maria. De parochiepriester zei dat dit het huis van de heilige familie was en dat hij daarvan in een droom over ingelicht was. De gouverneur van Dalmatië zond een delegatie naar Nazareth die hem bij haar terugkomst meedeelde dat het heilig huis daar inderdaad verdwenen was en dat de lengte en breedte van het huis in Tersatto dezelfde waren als die van de fundamenten ervan in de basiliek van de Aankondiging te Nazareth. Opvallend was verder dat het huis daar in Tersatto was gebouwd met een soort kalksteen, mortel en cederhout, materialen die wel gemeengoed waren in Nazareth maar die in Dalmatië helemaal niet verkrijgbaar waren.
Nu, dat onderzoek moest wel snel gebeuren want (en het begint nu echt een speciale geschiedenis te worden) in 1294 staat het huis plots op de Italiaanse kusten van de Adriatische zee, in een woud dat Lauretum werd genoemd, in de omgeving van Recanati. Volgens een bepaalde traditie gebeurde het vertrek omdat het huis daar in Slovenië maar matig vereerd werd. Een andere bron vermeldt dat het gebeurde toen de moslims Albanië veroverden en er gevaar bestond van profanatie. Een bepaalde traditie verhaalt dat dit bos aan een voorname vrouw toebehoorde die “Loretha” heette (vandaar de naam ‘Loreto’; maar een andere traditie zegt dat die naam er gewoon op wijst dat dat bos een Laurierbos was). In dat bos werden de pelgrims en bezoekers evenwel vaak overvallen door rovers, en zo verplaatste het huis zich weer een eind verder, op een open plaats; volgens andere gegevens was het op een berg.. Het was nog niet het einde van de reis, want de twee broers, eigenaars van het terrein, maakten nogal hevig ruzie en het huis verdween dan opnieuw maar bleef dan tenslotte op een weg dicht bij de stad Recanati. Daar staat het nog. Omdat men deze kerk niet tot ruïne wou laten vervallen – ze had geen enkel fundament – liet men er een muur rond bouwen.
Loreto en de pausen
Ook paus Bonifacius VIII zond onderzoekers naar Tersatto, Nazareth en Loreto en als resultaat daarvan verklaarde hij dat de geschiedenis en de tradities van Loreto zeer geloofwaardig waren. De 10de december werd later het feest van de “Overbrenging van het Heilig Huis” gevierd.
Niet minder dan 47 pausen hebben gedurende hun pontificaat geknield in het heilig huis en nog veel anderen kwamen daar bidden voordat ze paus gekozen werden. In feite traden de pausen daar gewoon in het spoor van talrijke pelgrims van over de hele wereld.
Vooraleer het 2de Vaticaans concilie te openen trok paus Johannes XXIII op pelgrimstocht naar Loreto om aan O.L.Vrouw van Loreto de besprekingen van het concilie toe te vertrouwen : “Moge dit heiligdom van Loreto steeds geopend zijn naar de wereld om zielen terug te roepen tot de heiliging van het gezinsleven”. Voordat hij voor zijn eerste bezoek aan de Verenigde Naties vertrok bezocht paus Paulus VI als pelgrim Loreto waar hij die belangrijke zending aan de zorg van O.L.Vrouw van Loreto toevertrouwde. Hij wees op de eenheid en de vrede van het heilig gezin van Nazareth, gesymboliseerd in de icoon van Loreto, als het volmaakte model voor de Familie van de Naties om het na te volgen in hun zoektocht naar eenheid en vrede.
Vermeldenswaard
Het is ook vermeldenswaard dat de litanie van Onze Lieve Vrouw (zie in vorig nummer), zowat de mooiste en meest poëtische uitdrukking van Maria’s deugden en haar betekenis voor de hemel en de aarde, de naam draagt van “Litanie van Loreto” (Litanie van Loreto).
Verder opmerkenswaard is het feit dat het heiligdom omzeggens geen schade heeft ondervonden van al de oorlogen en revoluties die van de 13de tot de 18de eeuw Italië onveilig maakten. Terwijl de legers van Noord naar Zuid en van Zuid naar Noord trokken bleef deze heilige plaats onaangeroerd. Dit gaf het een nog groter aanzien en in de ogen van de christelijke pelgrims was het een teken bovenop dat het hier om iets ‘hemels’ ging. Het gebouw zelf staat daar nu al eeuwen, zonder echte fundamenten. Dit is des te opvallender omdat gedurende de tweede wereldoorlog nogal wat bombardementen plaatsgrepen die stevige huizen en zelfs kastelen vernielden, ook in de omgeving van Loreto, maar het Huis van Nazaret daar te Loreto weerstond zonder fundament al die aardschokken. Opmerkenswaard, inderdaad.
De franse revolutie heeft echter ook hier haar ontheiligende hand niet kunnen afhouden: alle schatten van het heiligdom werden geroofd, tot het Mariabeeld toe dat in Parijs werd uitgestald voor de kijklustigen. Napoleon III zou het later terugschenken aan paus Pius VII die het in 1802 terugbezorgde aan Loreto. Toch werd het – zoals we reeds zegden – in 1921 vernield door een brand; een ander Mariabeeld uit het cederbos van de Vaticaanse tuinen zou het vervangen.
De legende van de overbrenging door engelen (Relatio Teramani) zelf heeft oude wortels zoals in de Markuskerk in Jesu nabij Ancona waar een schilderwerk van rond 1350 twee rechtop staande engelen vertoont die het Heilige Huis (Santa Casa) dragen. Verder ook een fresco (eind van de 14de eeuw) in het Franciscanenklooster in Gubbio, waarop engelen de Santa Casa dragen met een Madonna in een stralenkrans (mandorla). In de H. Innocentiuskerk in Castelleto d’Orba (provincie Alessandria) bevindt zich een fresco van omstreeks 1400 waarop ook de overbrenging door engelen staat afgebeeld.
Kunstenaars
De muren van het heilig huis zijn nu omgeven door een soort marmeren kast, die door paus Julius II werd besteld en door gekende Renaissancekunstenaars werd aangebracht volgens een ontwerp van Bramante (rond de jaren 1507). Terwijl het mooie Mariabeeld uit de 14de eeuw verwoest werd door een brand, hebben anderzijds veel kunstenaars in de loop van de eeuwen hun talent gebruikt om het heiligdom te verfraaien.
Het is niet overdreven om te stellen dat miljoenen pelgrims het heiligdom bezocht hebben en het bekend gemaakt hebben over de hele wereld. (GL03/3)
NAAR INHOUDSOVERZICHT NAAR TOP
HET HEILIG HUIS VAN LORETO (3)
door: Ben Van Vossel
EEN WETENSCHAPPELIJKE UITLEG ?
Het is niet onze bedoeling om bovennatuurlijke verschijnselen te ontmaskeren als heel natuurlijk. Wel is het voor gelovigen belangrijk dat ze, hetgeen in de loop der eeuwen door legende en goedgelovigheid een al te bovennatuurlijk aureool gekregen had, terug te brengen tot zijn ware dimensies. Dat helpt ons om dan opnieuw door te dringen tot de eigen genade van datgene dat zich aan ons presenteert.
Pausen
Waar we eerder in ons artikel gezegd hebben dat nogal wat pausen een bezoek brachten aan het heilige huis van Loreto, daar moeten we toch ook een wat ander of toch een meer kritisch geluid laten horen. Bij verscheidene pausen is er tegenover de Loretolegende een zekere terughouding te bespeuren. Paus Paulus II bijvoorbeeld zei in een aflatenoorkonde van 1470 dat de Casa Santa wel op wonderbare wijze opgericht werd, maar hij vermeldt dan niet de overbrenging van het heilig Huis, maar de overbrenging van het ‘Mariabeeld’ door engelen; Julius XI noemt dan in een bulle van het jaar 1507 de overbrengingslegende niet bijzonder geloofwaardig, een ‘fama’ (‘het heeft de naam’), maar die wel vroom geloofd wordt.
Afbeeldingen
Tot de 16de eeuw ontmoeten we gemengde tradities volgens welke het h. Huis op simultaanafbeeldingen zowel ‘door engelen door de lucht’ gedragen wordt als ‘op een schip getransporteerd’ wordt. Op twee houtsneden uit de 15de en 16de eeuw, uit Castello Sforzesco (Mailand), zie je boven de steden Recanati en Ancona in hoofdzaak het door twee engelen door de lucht gedragen heilig huis, maar op een kleine neventafereel vaart een schip dat door twee mannen bestuurd wordt naar een toren toe. Op de afbeelding uit de 15de eeuw is het duidelijk met stenen geladen, op de afbeelding uit de 16de eeuw staat er zelfs een huis op. Op beide afbeeldingen zweeft Maria met het Kind op een wolk (zonder engelen). Op de afbeelding uit de 16de eeuw (met de overbrenging van het h. huis van Nazareth naar Dalmatië en Loreto) lijkt het er op dat de engelen het gebouw meer over zee voeren dan door de lucht dragen. Zo zijn er ook tal van andere afbeeldingen uit de15de en 16de eeuw waarop engelen het heilig huis over het water overbrengen of waar het heilig huis staat afgebeeld dat op de golven drijft (meester s.Michele a Murano) terwijl een engel erboven zweeft. Op een fresco van na 1525 treffen we dan weer het heilig huis aan dat op zee drijft, de madonna staat erbij afgebeeld, maar er zijn geen engelen te bespeuren. In de kathedraal van Ozieri (Sassari) zijn het geen engelen maar vier mannen die de kerk van Loreto transporteren. Een zegelschrift in de St.-
Het gebouw
Bevindingen vanuit archeologische opgravingen (in de jaren 1962-
Een christelijke reliek
En wat biedt zich in Loreto aan ons aan? Zeer waarschijnlijk het met de oorspronkelijke stenen heropgebouwde huis van Maria, zoals het althans in Nazareth vereerd werd en beschermd door de ridderorden. Het is het huis dat aan de grot was aangebouwd waar volgens een aloude traditie Maria zou gewoond hebben, waar ze van Godswege de Boodschap ontving dat zij de moeder van de Verlosser zou worden, het huis waarin Jezus gedurende zijn verborgen leven gewoond zou hebben.
De betekenis van Loreto
Deze reliek in Loreto is voor de reiziger en de pelgrim dan ook een uitgelezen plaats om het mysterie van de aankondiging, het Ja-
Dit heiligdom van Maria’s heilig huis helpt de pelgrim om de verheven godsdienstige inhoud te overwegen die verbonden is met het mysterie van de Menswording en de Aankondiging van de Verlossing. (GL03/4)
NAAR INHOUDSOVERZICHT NAAR TOP